|
|
Over Hauwert in de 15e eeuw is (nog) niet veel bekend. Hieronder volgen een aantal wetenswaardigheden waarbij
Hauwert een rol speelt of die de situatie waarin Hauwert in die tijd verkeerde, beschrijven.
Stadsrechten
2 februari 1414 werden de bannen Wognum, Wadway, Oudebucswoude
(Hauwert) en Nieuwebucswoude (Nibbixwoud) onder de naam Wognum
tot stad gepromoveerd.
Tijdens de Hoekse en Kabeljauwse twisten koos Wognum helaas
de verkeerde partij, waardoor haar privileges al in 1426 verbeurd
werden verklaard. Daarna werden de dorpen eerst voorlopig,
en in 1436 definitief onder de jurisdictie van Hoorn gebracht.
Hoorn dat wel tijdig gekozen had voor Philips van Bourgondie
werd hiervoor beloond, getuige volgende woorden:
Philips van Borgondiën, graaf van Hollant, oorkondt dat
vanwege de vele diensten die de stad Hoorn hem en zijn voorvaders
heeft betoond, het poortrecht van Hoorn wordt uitgebreid met
Wognum, Nubbuxwoude, Oude Nubbuxwoude (Hauwert) en
Wadwey, hetgeen inhoudt dat de burgemeesters van Hoorn jaarlijks
aldaar vredemakers zullen aanstellen en afzetten, dat schout
en schepenen van Hoorn daar recht zullen spreken en keuren
zullen uitvaardigen, en dat de opgelegde boeten voor de helft
aan hem en voor de helft aan burgemeesters en schepenen van
Hoorn zullen toevallen.
Malaise op het platteland
Gedurende een groot deel van de 15e eeuw ging de plattelandsbevolking
van West-Friesland gebukt onder een diepe malaise. De oppervlakte
van de bezaaide landen ging in de loop van de 15e eeuw langzaam
achteruit. De waterstaatkundige situatie in West-Friesland
verslechterde.
De toenemende wateroverlast verminderde niet alleen de mogelijkheid
van akkerbouw. Op de natte gronden kon het vee minder lang
buiten grazen en waren de hooiopbrengsten laag. Tot de molenbemaling
kwam (in de 16e eeuw) stonden de boeren machteloos tegenover
de kwaliteitsvermindering van de gronden.
De armoede heeft er vermoedelijk voor gezorgd dat de bevolking
activiteiten ontplooide buiten de agragrische sector. Naast
agrarische producten brachten ze zoetwatervissen en vogels
op de markt.
Crisis
Naast een hoge belastingdruk (door de oorlogen waarin het Bourgondische rijk na de dood van Karel de Stoute in 1477 betrokken was geraakt), oorlogsgeweld, afzetproblemen en een ongunstige prijsontwikkeling, leidde de wateroverlast aan het einde van de eeuw tot een ongekend zware crisis op het platteland en een sterke daling van de agrarische productie.
Enqueste
Informacie ende enqueste
Anno 1494
Het origineel is te vinden in het Nationaal Archief.
Over aard en achtergronden van deze crisis geeft de Enqueste
van 1494 veel informatie. De gegevens werden in opdracht van
de Staten verzameld met als doel de relatieve economische
draagkracht van dorpen en steden te bepalen. Zodoende hoopte
men tot een meer rechtvaardige verdeling van belastingheffing
te komen. Er wordt in de Enqueste telkens een vergelijking
gemaakt tussen de situatie op dat moment (1494) en die ten
tijde van de dood van Karel de Stoute (1477).
Hauwert in 1494
Voor de enqueste werden met naam genoemde vertegenwoordigers
van de steden en dorpen volgens een vast stramien gevraagd
naar zaken als het aantal haardsteden, de aard van de bedrijvigheid,
de oppervlakte van het land en de accijnzen.
De volgende Hauwerter notabelen werden ondervraagd:
Heer Jan Jansz, 65 jaar,
Jan Eyndensz, 65 jaar, en
Claes Gryn, 44 jaar off daerontrent
inwoonende van den voorsz. dorpe; geinterrogeert op den inhouden
van de voorsz. Instructie.
In 1477 waren er nog 30 haertsteden, in 1494 was
dit aantal verminderd tot 24, welcke verminderinge gecomen
es uyt armoede.
In 1494 voorzag men zich in Hauwert in het levensonderhoud
met een weinich lantelinge, niet met paerden, mer mit
aerde die zij mitter handt uyter graften schieten op die kanten
van heuren weyen... zonder andere neringe te hebben.
De in dit citaat beschreven slootwalakkerbouw is een verschijnsel
dat hoort bij de crisis aan het einde van de 15e eeuw.
Eenderde van de bevolking gaat om godtswille (leeft
van de bedeling).
Vergeleken met 1477 (overlijden Karel de Stoute) is het
bezit van de bevolking gehalveerd.
Voor de letterlijke tekst van de Enqueste klik
hier.
Tijdsbeeld 15e eeuw
De Bourgondische tijd
Door veroveringen en strategische huwelijken van de hertogen
van Bourgondie ontstond het rijk van de Bourgondiers, dat
- op zijn hoogtepunt - zich uitstrekte van de Alpen tot Holland.
In de 15e eeuw bestond het Rijk van de Bourgondische hertogen
uit 2 delen: enerzijds het hertogdom Bourgondië, samen met
het Graafschap Bourgogne, en anderzijds de Bourgondische
Nederlanden, die werden aangeduid als de "landen van
herwaarts over".
 1477. Hertog Karel (de Stoute) sneuvelt in de slag bij
Nancy. Een groot deel van het Franse bezit van de Bourgondiers
ging verloren aan de Franse kroon. Door het huwelijk van
Maria van Bourgondie, enige erfgename van Karel de Stoute,
met de Duitse kroonprins Maximiliaan I van Oostenrijk, kwam
de rest, waaronder de Lage Landen, onder de souvereiniteit
van het Huis Habsburg. Maria overleed in 1482 en werd opgevolgd
door haar zoon Filips de Schone. Totdat Filips meerderjarig
wordt treedt zijn vader, Maximiliaan I van Oostenrijk op
als regent.
Vanaf 1494 neemt Filips zelf het bewind in handen.
Filips de Schone was, in tegenstelling tot zijn vader, enkel
landsheer van de Nederlanden, en kon al zijn tijd en aandacht
aan dit grondgebied besteden.
Filips de Schone
Hoekse en Kabeljauwse twisten
Gedurende de tweede helft van de 14e en de 15e eeuw was
er een strijd tussen verschillende facties van de elite
van het graafschap Holland. Adel en steden waren erbij betrokken.
De strijd heeft bijna honderd jaar geduurd in Holland en
West-Friesland.
Keuze in het conflict had vaak te maken met bestaande spanningen
tussen bepaalde gebieden. Het gebeurde regelmatig dat steden
of edelen overliepen naar de andere partij.
Vanaf 1417 (het overlijden van graaf Willem VI) ging de
strijd vooral tussen voorstanders (de Kabeljauwen) en tegenstanders
(de Hoeken) van Bourgondie.
Hoorn stond tot 1426 aan de Hoekse kant. Nadat Jacoba
van Beieren echter, ondanks haar belofte dat het vonnis
niet uitgevoerd zou worden, toch een Hoornse burgemeesterszoon
in Delft ter dood liet brengen, koos Hoorn partij voor Philips
van Bourgondie (de Kabeljauwse partij).
Jacoba van Beieren
Overige belangrijke gebeurtenissen in de 15e eeuw:
1407 Eerste wipmolen verschijnt. Begin van het Nederlandse
polderlandschap
1421 Sint Elisabethvloed in Zeeland en Holland
1452 Het eerste deel van de Gutenberg-bijbel, het eerste
gedrukte boek, wordt in Duitsland uitgegeven
1472 31 december. Amsterdam verbiedt het gooien met sneeuwballen:
"Neymant en moet met sneecluyten
werpen nocht maecht noch wijf noch manspersoon".
1483 Geboortejaar Maarten Luther
1492 Columbus ontdekt Amerika
1492 Opstand van het 'Kaas- en Broodvolk' in West-Friesland
en Kennemerland tegen de belastingen van Stadhouder
Jan van Egmont
Geraadpleegde bronnen:
1. Hoorn als stedelijk knooppunt, C.M. Lesger, 1990
2. Nieuwe Kroniek van Hoorn, H.Kroon Dz. en F.Kapteijn,
1891
3. Ach Lieve Tijd, West-Friesland, Verzamelwerk
4. Enqueste ende informatie upt stuck van der reductie ende
reformatie van den schiltaelen, voertijts getaxeert ende
gestelt geweest over de landen van Hollant ende Vrieslant.
Gedaen in den jaere MCCCCXCIIII.
Uitgegeven vanwege de Maatschappij der Nederlandsche Letterkunde,
bezorgd door R. Fruin. Leiden. E.J. Brill. 1876
5. diverse websites, o.a. van het Westfries Genootschap
en het Westfries Archief
|
Tijdvakken
|
